به گزارش روابط عمومی سازمان امور دانشجویان؛ یادداشت- دکتر حسن خوش قلب مشاور معاون وزیر علوم و مدیرکل حوزه ریاست و روابط عمومی  به مناسبت  شانزدهم آذر ، روز دانشجو| - روز شانزدهم آذر ماه از راه رسید روزی که در تقویم هفت دهه اخیر به نام دانشجو ثبت شده است. همانگونه که همگان می‌دانند دلیل این نامگذاری هم شهادت سه دانشجوی دانشکده فنی دانشگاه تهران به نام‌های آذر (مهدی) شریعت رضوی، مصطفی بزرگ‌نیا و مهدی قندچی بوده است. پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و ایجاد جو خفقان پس از به‌کار آمدن دولت کودتا، فضا و جنبشی را در سطح بین جامعه دانشجویی و دانشگاهی به وجود آورد که در پی سفر ریچاد نیکسون معاون وقت رئیس جمهور آمریکا (آیزنهاور) به ایران و بازدید از دانشگاه تهران دانشجویان دانشکده فنی تحصنی را انجام دادند که با ورود نظامیان به داخل فضای دانشگاه و تیراندازی به سمت دانشجویان این ۳ بزرگوار به شهادت رسیدند و در پی آن کنفدراسیون دانشجویان ایرانی خارج از کشور که محل تجمع مخالفان دولت کودتا بودند آن روز را به نام روز دانشجو نامگذاری نموده که تا امروز هم به همان نام گرامی داشته می‌شود.

- اما یکی از سوالات اساسی که امروزه و یا در هر برهه‌ای از زمان در ذهن افکار عمومی متبادر می‌شود این است که ماهیت این جنبش دانشجویی چیست و چه اهدافی را دنبال می‌کند؟

- قبل از پاسخ به این سوال لازم است که به این موضوع اذعان شود که ماهیت و اهداف جنبش دانشجویی در ایران و حتی در جهان سیال و دائماً تغییر می‌یابد و هویت و اهداف تا حدود زیادی وابسته به شرایط جامعه نگاه نسلی، و نوع بحران‌های حاکم بر جامعه می‌باشد.

- در سطح جهان نیز ماهیت و اهداف این جنبش تا حدود زیادی بر پایه بحران‌های حاکم بر جامعه وابسته است، از جنبش‌های ضدجنگ و ضدامپریالیستی دانشجویان فرانسه (۱۹۶۸)،‌ جنبش‌های ضدفساد و سرکوب دانشجویان چین (سال ۱۹۸۹)، جنبش‌های ضدکمونیستی و ضداستبدادی دانشجویان چکسلواکی (سال ۱۹۸۹)، جنبش ضدآپارتاید آفریقای جنوبی (سال ۱۹۷۶) و جنبش‌های ضدجنگ (جنگ ویتنام) و ضدتبعیض و سرمایه‌داری (دانشجویان آمریکا (دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی) و نیز جنبش‌های دانشجویی آلمان غربی و انگلیس همگی بر این موضوع دلالت دارد که جنبش‌های دانشجویی عموماً ضد استکبار، ضدجنگ، ضدسرمایه‌‌داری، ضداستبداد بوده و در هر چالشی که در جامعه منشأ بحران باشد نقش ایفاد می‌کنند.

در ایران نیز جنبش دانشجویی قدمتی به اندازه سن تأسیس دانشگاه نوین (دانشگاه تهران) دارد که با فعالیت‌های اسلام‌گرایانه دانشجویان علیه کمونیسم و حزب توده آغاز شد و در ادامه نظر به اینکه جنبش دانشجویی در ایران همواره یک جنبش آزادیخواه، ضد استبداد، ضد استکبار، عدالت‌خواه و ضد تبعیض بوده و منطبق بر ویژگی‌های فرهنگی و دینی موجود در جامعه، در برهه‌های مختلف تاریخی ویژگی‌های منطبق بر شرایط حاکم را از خود بروز و ظهور داده است.

از لحاظ جنس و نوع تمایلات فکری و خواستاری دوره‌های مختلف جنبش دانشجویی در ایران را می‌توان به مراحل ذیل طبقه‌بندی نمود:

1- در بدو ظهور جنبش دانشجویی در ایران، این جنبش بر پایه ارزش‌گرایی دینی شکل گرفت و دلیل آن نیز توسعه و نفوذ کمونیسم در ایران توسط حزب توده بود که اسلام‌گرایانی همچون مرحوم مهدی بازرگان و یدالله سحابی از پرچمداران این دوره از جنبش دانشجویی بوده‌اند.
2- مرحله استبدادستیزی و استکبارستیزی که در اوج دوران خفقان دهه 30 و کوتای 28 مرداد، فعالیت دانشجویان ماهیت استبدادستیزی و همزمان استکبارستیزی حامی استبداد حاکم را در خود داشت.
3- مرحله آزادی‌خواهی و عدالت طلبی که در اوج قدرت نظام پهلوی، جنبش دانشجویی بیشتر به دلیل نبود آزادی و فساد حاکم به دنبال آزادی و عدالت بود و همزمان علیه فساد حاکم نیز فعالیت می‌کرد.
4- مرحله استقلال‌طلبی و استعمارستیزی که همزمان با شروع حرکت مردمی ضد شاه و وقوع انقلاب اسلامی جنبش‌های دانشجویی ماهیت ضداستعماری و استقلال‌طلبی داشتند که با هدایت حضرت امام خمینی (ره) به پیروزی انقلاب اسلامی منجر شد.
5- مرحله بیگانه ستیزی که با شروع جنگ تحمیلی و جنگی شدن فضای جامعه، جنبش دانشجویی هم وارد فاز بیگانه ستیزی شد و جمع زیادی از دانشجویان فعال روانه جبهه‌ها شدند.
6- مرحله دموکراسی‌خواهی که بعد از شروع دوران بازسازی جنبش دانشجویی بیشتر به دنبال دموکراسی‌خواهی و مردم سالاری دینی بود.

امروزه با ورود نسل درگیر با فناوری‌های ارتباطی دیجیتالی یا همان نسل z و حتی نسل آلفا که وارد فضای دانشگاه‌ها شده‌اند، چهره و برخی از کارکردهای جنبش دانشجویی را نیز تغییر داده‌اند و حتی در سایر نقاط جهان نیز جنس و هویت دانشجویی تغییرات اساسی پیدا کرده است و قطعاً شبیه جنبش‌های دهه ۶۰ و ۷۰ و حتی دهه‌های ۹۰ و دهه ابتدای قرن ۲۱ نیست. زیرا نه تنها تفکر، خواسته‌ها و مطالبات نسل پاگذاشته به دانشگاه‌ها تغییر پیدا کرده است، بلکه حتی در ظاهر، رفتار و سلوک هم دانشجویان نسل z و آلفا بسیار متفاوت از پیشینیان خود هستند.

عمده ویژگی‌های این جنبش نسبت به اسلاف خویش شامل موارد ذیل است:

1- آرمان‌گراتر از گذشته و بدون در نظر گرفتن برخی از واقعیات و اقتضائات وضع موجود؛
2- دارای سطح اطلاعات وسیع‌تر از گذشته ولی با عمق کمتر، کتاب گریز و اطلاعات آن‌ها مبتنی بر رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی؛
3- بی‌پرواتر از قبل، بیان صریح‌تر خواسته‌ها بدون هیچ ملاحظه و ابایی؛
4- ضعف در کار تشکیلاتی و اعتقاد کمتر به کار تشکیلاتی؛
5- دارای ارتباطات مجازی در شبکه‌های اجتماعی و کمتر دارای ارتباطات واقعی و چهره به چهره با همفکران و هم نسلان خویش؛
6- غالب بودن فردگرایی به جای جمع‌گرایی؛
7- استفاده و وابستگی شدید به اینترنت و تأثیرپذیری از آن؛
8- کمتر به عنوان گروه مرجع شناخته می‌شوند و اثرگذاری آن‎ها غیر مستقیم و از طریق فضاهای مجازی است.
9- دارای شکاف نسلی عمیق‌تر با نسل‌های ماقبل خود، چه با اساتید و چه با والدین خود؛
10- به دنبال مفاهیم و خواسته‌های جدیدتر همچون مسائل زیست محیطی، حقوق حیوانات و نظائر آن هستند که قبلاً این مفاهیم کمتر در زمره مطالبات جنبش دانشجویی به شمار می‌آمد.
11- کمتر اهل مباحثه و اقناع دیگران هستند و به دنبال اثرگذاری غیر مستقیم هستند.
12- بیشتر مطالبات خود را از طریق راه‌اندازی چالش‌ها و پویش‌ها پیگیری می‌کنند.
13- بیشتر از اینکه تحت تأثیر گروه‌های مرجع باشند، از اینفلوئنسرها، برندها و نشان‌ها اثرپذیرند.
14- بیشتر از نسل‌های قبل ماجراجویی و کنجکاوی را می‌پسندند.
15- از نسل قبل در برابر تغییرات، منعطف‌تر و سازگارترند.
16- دارای ارتباطات بسیار گسترده‌تر از قبل حتی با خارج از مرز جغرافیا؛
17- متأثر از آموزش‌های مجازی و شیوه‌های نوین یادگیری؛
18- خلاق‌تر، نوآورتر و دارای قدرت بیشتر در حل مسائل و چالش‌های پیش‌رو؛
19- بیشتر اهل مدارا با مخالفان فکری سیاسی و عقیدتی؛
20- بیشتر به دنبال روش‌های نرم و غیر خشونت آمیز در مقابله با رقبا و مخالفان فکری و عقیدتی؛
21- اقتصادی‌تر از نسل قبل و حتی قادرند فعالیت‌های اجتماعی خود را نیز تبدیل به یک کسب و کار اقتصادی نمایند و از لحاظ اقتصادی مستقل‌تر هستند.
22- برخلاف ظاهر، دارای تاب‌آوری بیشتری هستند (در برابر مشکلات و چالش‌ها)؛
23- عملگراتر و واقع‌گراتر از نسل گذشته؛
24- به مفاهیم برابری، احترام به حقوق دیگران و احترام به تنوع نژادی و دینی اعتقاد عملی بالاتری دارند.
25- بیشتر به دنبال تجدد و نوگرایی هستند.
26- مفهوم خانواده و زندگی خانوادگی برای آن‌ها با نسل‌های قبلی خود کمی متفاوت‌تر است.
27- این جنبش‌ها کمتر از قبل سیاسی هستند و بیشتر به دنبال مطالبات صنفی، اجتماعی و زیست محیطی هستند.
28- کمتر قائل به انجام آداب و رسوم و هنجارهای فرهنگی جامعه هستند. چه در ظاهر، پوشش و چه در رفتار و سلوک و دارای هنجارشکنی بیشتر؛
29- شفاف‌تر و ساده‌تر و دارای پیچیدگی‌های کمتر نسبت به اسلاف خود و حتی صادق‌تر در گفتار و رفتار؛
30- از نظر حجم تأثیرگذاری قادرند جمعیت بیشتری را تحت تأثیر خود قرار دهند (به دلیل اهرم فضای مجازی).

از اینرو گرچه جنبش دانشجویی چه در جهان و چه در ایران پوست اندازی کرده است ولی در بطن و ذات خود مفاهیم عدالت‌گرایی، آزادی‌خواهی، استبدادستیزی را نهفته دارد و گرچه ممکن است شکل و روش پیگیری مطالبات تفاوت یافته ولی ذات مطالبات عمدتاً همان مطالبات گذشته است و حتی مطالبات جدیدی نیز بدان اضافه شده است (مانند مطالبات زیست محیطی).

اما در ایران علی‌رغم وجود برخی مشکلات در حوزه اقتصاد و اشتغال شاید بر پویایی جنبش دانشجویی اثر گذاشته باشد ولی این جنبش مطمئناً در زیر پوست خود مطالبات جامعه و قشر دانشجو را پیگیری می‌کند و اگر چه ممکن است فعالیت در برخی تشکل‌های سیاسی کمرنگ‌تر از گذشته باشد ولی فعالیت در تشکل‌های صنفی و کانون‌های مختلف فکری و هنری در دانشگاه‌ها در حد مطلوبی جریان دارد و جنبش دانشجویی عموماً از این طریق به دنبال خواسته‌ها و مطالبات خویش است و زنده بودن خود را به نمایش می‌گذارد.